حبیب اله خوش کیش
انتخابات را جدی بگیریم
حبیب اله خوش کیش
انتخابات را جدی بگیریمتأسیسات و زیرساخت های شهری (فضای سبز)
تأسیسات و زیرساخت های شهری (فضای سبز)
مقدمه:
امروزه مفهوم شهرها بدون فضای سبز موثر، در اشکال گوناگون آن دیگر قابل تصور نیست. توجه به فضای سبز به طور عام به عنوان ریه های تنفسی شهرها تعریف اغراق آمیزی از کارکرد آن نیست،بلکه این شبیه بیان کننده حداقل کارکرد آن در مفهوم اکولوژیک شهرها به شمار میرود. این فضاها هم از دیدگاه تامین نیاز های زیست محیطی شهرنشینان و هم از نظر تامین فضاهای فراغتی و بستر ارتباط و تعامل اجتماعی آن جایگاهی در خور اهمیت دارد.همچنین توسعه بی رویه شهر ها به صورت افقی و عمودی باعث تخریب طبیعت شده است.
یکی از راه های رسیدن به توسعه پایدار داشتن رفاه و اسایش در زندگی جامعه می باشد ،یکی از عوامل بیرونی تامین اسایش و رفاه در فضاهای پرازدحام شهری فضاهای سبز شهری می باشد . از این رو امروزه بر نقش حساس و تعیین کننده طراحی و برنامه ریزی شهری در جهت حفظ ارتباط و محیط های شهری با فضای سبز و طبیعت تاکید می شود.
تعریف فضای سبز:
منظور از فضاهای سبز شهری، نوعی از سطوح کاربری زمین شهری با پوشش های گیاهی انسان ساخت است که هم واجد " بازدهی اجتماعی" و هم واجد"بازدهی اکولوژیکی" هستند.
فضا : مقوه ای بسیار عام است. فضا تمام جهان هستی را پر می کند و ما را در تمام طول زندگی احاطه کرده است. فضا می تواند چنان نازک و وسیع به نظر آید که احساس وجود بعد از بین برود و یا چنان مملو از وجود سه بعدی باشد که به هر چیزی در حیطه خود مفهومی خاص بخشد.
فضای سبز : زمینهایی که به پوششهای گیاهی بلند یا نسبتاً بلند اختصاص دارند، نظیر جنگل، باغ و ...
سطوح سبز : زمین هایی که به پوشش های گیاهی کوتاه (نازک و کم حجم) اختصاص دارد، مثل چمن و مراتع
از دیدگاه شهر سازی: در برگیرنده بخشی از سیمای شهر است که از انواع پوشش های گیاهی تشکیل شده است و به عنوان یک عامل زنده و حیاتی در کنار کالبد بی جان شهر، تعیین کننده ساخت مرفولوژیک شهر است.
تاریخچه احداث فضای سبز: تاریخ معماری و شهرسازی نمایانگر این است که از ادوار گذشته بشر ضرورت احداث باغ و فضای سبز در شهر های اگرچه ابتدائی آن زمان ,پی برده بود تا از طبیعت و اصل خویش جدا نمانده باشد.
- معماران مصری نیز ستون ها را به شکل باقلای قبطی ، پاپیروس و نخل ، هماهنگ با محیط اطراف و طبیعت می ساختند.
- شهر اسکندریه دارای باغ های ملی بزرگ بوده است.
- در آتن باغ موزه گیاه شناسی و باغ وحش وجود داشت.
- باغ ایرانی یکی از دستاوردهای مهم و منحصر به فرد فرهنگ ایرانی است که نه تنها در محدودۀ جغرافیایی ایران بلکه در سراسر فلات ایران گسترده و شناخته شده است . آنچه هویت این دستاورد را ارزشی یگانه می‌بخشد حضور آن در درازای تاریخ تمدن ایران زمین است. این نکته که آیا باغ ایرانی در دوران ماقبل هخامنشیان در ایران زمین بوده است یا خیر هنوز اسباب بحث و تحقیق است. بسیاری را اعتقاد بر این است که آنچه هرودوت از باغ‌های معلق بابل می‌گوید همانا باغ ایرانی است.
انواع فضای سبز:
فضاهای سبز عمومی: فضاهای سبز شهری هستند که در این فضاها برای عموم مردم در گذران اوقات فراغت ، تفریح ومصاحبت با دوستان وگردهمایی اجتماعی و فرهنگی استفاده می گردد. فضاهای یاد شده اساسا برای این منظور طراحی یا تجهیز شده اند .
وجود نیمکت، روشنایی، آبخوری، دستشویی، کف سازی معابر و دسترسی ، از مولفه های فضاهای سبز اجتماعی (عمومی) به شمار می رود. از این فضاهای سبز ،معمولاً به عنوان" پارک« نام برده می شود.
فضاهای سبز نیمه عمومی:
فضاهای سبزی که بازدهی اکووژیکی دارند ، لیکن استفاده کنندگان آنها ، نسبت به فضاهای عمومی معدودتر هستند؛ بنابراین، واجد بازدهی تام اجتماعی نیستند. محوطه های باز بیمارستانها، پادگانها ،وادارات دولتی و...
فضاهای سبز خیابانی:
نوعی از فضاهای سبز شهری هستند که به طور معمول درختکاری حاشیه باریکی از حد فاصل مسیرهای پیاده رو وسواره رو را تشکیل می دهند ویا به صورت متمرکز در فضاههای نسبتا کوچک میدانها و یا در زمینهای پیرامون بزرگراهها وخیابانها شکل گرفته اند.
فضاهای سبز غیر شهری:
فضاهای سبز غیر شهری، فضاهایی هستند که کارکرد شهری ندارند. هر چند به علت توسعه های شهری در بافت های شهری قرار گرفته باشند؛ لیکن از آنجا که کارکرد آنها خاص مراکر شهری نیست، در دسته بندی فضاهای سبز غیر شهری قرار می گیرند.
این فضاها یا طبیعی هستند، نظیر جنگلهای طبیعی یا مصنوعی اند مانند باغها و.جنگلهای مصنوعی
ضرورت فضای سبز:
امروزه فضاهای شهری به ویژه کلان شهرها با مشکلات متعددی مواجه هستند: آلودگی هوای این شهرها که موجب آلوده شدن ساختمان ها و تاسیسات شهری شده و به دنبال خود یک چشم انداز بسیار زشت شهری را ایجاد کرده است.
از مهمترین اثرات فضای سبز و ضرورت استفاده از آن را می توان به صورت زیر برشمرد:
- آلودگی صوتی
- تولید اکسیژن و جذب دی اکسید کربن
- کنترل تشعشعات و بازتاب نور
- کنترل ترافیک
- زیبایی آفرینی
- معماری شهر ها
- کنترل باد
- تأثیر روانی
- ذخیره انرژی
- درختان و سیلاب
کارکردهای فضای سبز در شهرها:
کارکرد زیست محیطی فضای سبز:
مهمترین اثرات فضای سبز در شهرها,کارکردهای زیست محیطی آنها است که شهرها را به عنوان محیط زیست جامعه انسانی معنی دار کرده است و با آثار سوء گسترش صنعت و کاربری نادرست تکنولوژی مقابله نموده,سبب افزایش کیفیت زیستی شهرها می شوند.
کاهش آلودگی هوا,کاهش آلودگی صوتی,تعدیل دما,افزایش رطوبت نسبی,تلطیف هوا و جذب گرد و غبار که این مجموعه اثرات وجود فضای سبز را در شهرها اجتناب ناپذیر می کند .
کارکرد اجتماعی ,فرهنگی فضای سبز:
این فضاها هم از دیدگاه تامین نیاز های زیست محیطی شهرنشینان و هم از نظر تامین فضاهای فراغتی و بستر ارتباط و تعامل اجتماعی آن جایگاهی در خور اهمیت دارد.
کارکرد اقتصادی فضای سبز:
فضای سبز به ویژه کاشت صحیح درختان میتواند بر روی مصرف انرژی در ساختمان ها تاثیر قابل ملاحظه ای بگذارد.
هزینه گرم کردن یا خنک کردن ساختمانها
در اماکن مسکونی که در مناطق بادگیر قرار دارند,کاشت درختان به صورت بادشکن می تواند هزینه گرم کردن ساختمان ها را کاهش دهد.
با طراحی منحصر به فرد فضای سبز همراه با تاثیر اقلیم در ایجاد فضاهای توریستی مناسب با جذب توریست داخلی و خارجی به اقتصاد کشور کمک کرد.
کارکرد ترافیکی فضای سبز:
هدف از استقرار آنها :
کنترل صدا و نورهای مزاحم ناشی از ترافیک
زیبایی محیط
دگرگونی خیابان هایی است که درهمسایگی ساختمان
قرار دارند.
پیشگیری از آلودگی فضا
گونه شناسی کاربری فضای سبز شهری:
فضاهای سبز برون شهری:
این نوع فضاههای سبز از سویی نقش مهارکننده رشد بی رویه شهر رادارد واز سوی دیگر بازدهی اکولوژیک زیست محیطی شان ، شامل کل محیط زیست شهری می گردد.
فضاهای سبز درون شهری:
این نوع فضاهها که اغلب به صورت پارک احداث می شوند ،از دیدگاه شهرسازی به زیبایی محیط زیست شهری می افزایند.
فضاهای سبز برون شهری:
کمربندهای سبز: برای تعیین حدود شهر، کنترل گسترش شهر، جلوگیری از رشد بی رویه و به هم خوردن تناسب ساخت مورفولوژی شهر، ایجاد می شوند.
کمانهای سبز: کمربندهای سبز عریضی می باشند که برای مهار رشد بی رویه شهرها و هدایت آن ها در جهت دلخواه و هم چنین برقراری پیوند میان هسته اصلی شهر و شهرک های اقماری و جداکردن فضای اصلی شهر از فضای حومه به کار می روند.
محورهای سبز : به فضاهای سبز امتداد خیابان های شهر و محورهای سبز برون شهری به فضاهای سبز حاشیه جاده هایی که به طور مستقیم یا از طریق کمربندی به درون شهر راه می یابند، گفته می شود.
پارک های ملی :
"این نوع پارک ها بسیار گسترده و بزرگ هستند. آن ها به طور طبیعی و دست نخورده نگه داری شده و در محدوده خود دارای رودخانه ها، آبشارها، کوه ها، حیوانات وحشی، محل های تاریخی مهم و احیاناً خطوط ساحلی و غیره می باشند. چنین پارک هایی ضمن تطبیق با برنامه های آمایش سرزمین باید به صورت مساوی و متعادل در سطح سرزمین های یک کشور پخش شوند، تا عموم مردم از آن ها به طور مساوی استفاده کرده و لذت ببرند. پارک های ملی باید قابلیت دسترسی تعدادی از شهرها را داشته باشند.
پاک های جنگلی:
پارک های مصنوعی: این پارک ها به صورت مصنوعی و با هدف ویژه توسط کارشناسان در زمینی که به همین منظور در نظر گرفته می شود، ایجاد می گردند.
پارک های طبیعی: درباره پارک های طبیعی تلاش بر آن است که شکل حقیقی و طبیعی ... حفظ می شود. در این پارک ها تنها تغییرات جزئی در طبیعت داده می شود تا آن ها در اختیار عموم مردم قرار گیرند.
پارک های گیاه شناسی :
" به طور عرف و معمول در پارک های گیاه شناسی مجموعه ای از انواع گیاهان، درختان و درختچه های موجود در سراسر دنیا جمع آوری می شود؛ گیاهان مزبور را با نام و ویژگی های گیاهی مختص و اصلی حفظ و حراست می نمایند. این گونه پارک ها بیشتر برای دانشجویان و کارشناسان گیاه شناسی مفهوم خاصی از نظر آموزشی دارد.
در پارک ها، معمولاً فضاهای مشخصی را برای نشستن و مطالعه کردن به صورت سالن با آلاچیق در نظر می گیرند. هم چنین خیابان های اصلی و فرعی، راهروهای تفکیکی بین دسته های مختلف از گیاهان به منظور نوعی طبقه بندی گیاهی ایجاد می کنند. این پارک ها کمتر به منظور تفریج و تفرج احداث می شوند، بیشتر دیدگاه علمی و تحقیقی به همراه دارند.
فضاهای سبز درون شهری:
پارک های شهری در مقیاس واحد همسایگی: پارکی که در یک واحد " همسایگی" قرار گرفته مساحتی کمتر از نیم هکتار دارد. طبق استاندارد، برای کودک 9 ساله از دورترین نقطه واحد همسایگی تا پارک با پای پیاده مقدور باشد و طی مسیر از خیابان سریع شریانی و بزرگراه ها عبور نکند.
پارک شهری در مقیاس محله : به پارکی در" محله ای" قرار دارد مساحت آن حدود دو برابر مساحت پارک در مقیاس واحد همسایگی (یک هکتار) است ، همچنین ارتباط پیاده برای کودک 9 ساله از دورترین نقطه محله تا پارک باید به حدود دو برابر معیار واحد همسایگی برسد و طی مسیر بتواند از خیابان کندرو شبکه دسترسی محلی عبور کند.
پارک شهری در مقیاس ناحیه : به پارکی گفته می شود که در " ناحیه مسکونی" قرار داشته باشد . مساحت آن دو تا چهار برابر مساحت پارک در مقیاس محله( 4 هکتار) باشد دسترسی با پای پیاده طبق مشخصات برای ساکنان از دورترین نقطه تا پارک از نیم ساعت تجاوز نکند.
پارک شهری در مقیاس منطقه : در یک منطقه " مسکونی" قرار دارد، مساحت آن حداقل دو برابر در مقیاس ناحیه ( 8هکتار) هم چنین طبق استاندارد، مراجعه کننده می تواند از دورترین منطقه با وسیله نقلیه در مدت زمانی از یک چهارم ساعت یا بیشتر، خود را به پارک یاد شده برساند.
فضاهای سبز خیابانی : فضاهای سبز خیابانی، شامل: فضای سبز میدان ها، حاشیه بزرگراه ها، حاشیه پیاده روها، جزایر میانی، تقاطع های غیرهمسطح، باندهای میانی راه ها( رفیوژ) و کنار خیابان ها می باشد. فضاهای سبز خیابانی، بخشی از ساخت شبکه های دسترسی هستند که دارای عملکردی های اکولوژیکی، اجتماعی ،ایمن سازی ترافیک و زیبا سازی فضاهای شهری می باشد.
استانداردهای فضای سبز و تعیین سرانه فضای سبز در ایران:
بر اساس مطالعات و بررسی های وزارت مسکن و شهرسازی، سرانه متعارف و قابل قبول فضای سبز شهری در شهرهای ایران بین 7 تا 12 متر مربع برای هر نفر است که در مقایسه با شاخص تعیین شده از سوی محیط زیست سازمان ملل متحد ( 20 تا 25 متر مربع برای هر نفر) ، رقم کمتری است.
باوجود این، در شهرهای مختلف کشور نیز این رقم، با توجه به ویژگیهای متفاوت جغرافیایی و اقلیمی آنها، با اختلافاتی همراه است که میزان آنرا طرحهای مصوب هر یک از شهرها تعیین می کنند.
مکان یابی فضای سبز:
جین جکوبز، منتقد شهرسازی معاصر معتقد است که پارک باید در جایی باشد
که زندگی در آن موج
می زند، جایی
که در آن، فرهنگ و فعالیتهای بازرگانی و مسکونی است. تعدادی از بخشهای شهری، دارای
چنین نقاط کانونی ارزشمندی از زندگی هستند که برای ایجاد پارکهای محلی یا میادین
عمومی، مناسب به نظر می رسند.
بر این اساس
مکان یابی فضای سبز باید از اصولی چون" مرکزیت، سلسه مراتب و دسترسی "
تبعیت کند.
مرکزیت : فضای سبز حتی المقدور درمرکز محله، ناحیه و یا منطقه شهری مکانیابی شود.
سلسله مراتب : همچنین فضاهای سبز در مقیاسهای متفاوت اعم از پارکهای محله ای، منطقه ای و امثال آنها، باید با ساختار کالبدی متناظر خود انطباق داشته باشد.
دسترسی : پارکهای شهری باید از چهار جهت به شبکه ارتباطی دسترسی داشته باشند. جمعیت بیشتری از آن استفاده می کند. امکان نظارت اجتماعی و امنیت پارک افزایش می یابد. امکان بهره برداری دیداری از جلوه های زیبای پارک برای رهگذران از چهار جهت فراهم می شود.
q منابع:
ü احمد سعیدنیا، فضای سبز شهری (کتاب سبز راهنمای شهرداری ها جلد نهم)، سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور، 1383
ü جزوه ی کاربرد گیاهان در فضای سبز، شرکت مهندسی آتی نگر مهر(مستقر در پارک علم و فناوری دانشگاه تهران
ü خبازی برآب، بابک، اهمیت طراحی فضای سبز در معماری و شهرسازی، نشریه پیام مهندس، 1388
ü افتخار، سید محمد، http://ilam-nezam.ir
ü روزنامه همشهری http://www.noandishaan.com
ü ویکی‌پدیا، دانشنامه ی آزاد
ü http://www.parsacity.com
ü http://ardakanefarda.blogfa.com
ü http://forum.special.ir/
ü http :// moviebaran.in
ü . https://groups.google.com
ü https://www.facebook.com/media/set
ü https:// espacepourlavie.ca